Marahil iba’t-ibang alamat tungkol kay Mariang Makiling ang
inyong nabasa. Ito’y isa sa mga matatandang alamat tungkol sa kanya na hindi pa
palasak.
Sinabi ng alamat, nang mga araw na yaong ang mga taoy maaaring
makipamuhay sa piling ng mga bathala, ay nangyari ang dakilang pag-iibigan nina
Mariang Makiling at Gat Dula.
Si Maria ay kaisang-isang anak nina Dayang Makiling at Gat Panahon, na
para-parang bathala o engkantado kung sa ngayong pakahulugan. Tanging-tanging
mutya ang nabanggit na lakambini sa kanilang tahanan pagka’t siyay’y bugtong na
aliw ng kanyang ama’t ina. Siya ang liwanag ng kanilang paningin; siya ang
galak ng kanilang puso; anupa’t sa biglang pangungusap, siya ang kayamanang
impok ng kanilang buhay. Sa kanilang katandaan, si Maria ang bango at kulay ng
mga araw nilang unti-unting nawawalan ng sigla’t lakas.
Si Maria’y hindi taga-lupa, bagama’t siya’y nakiki-ulayaw sa madlang
kinapal. Gaya na nga ng aking nasabi, nang panahong yao’y maaaring makipag-usap
ang mga tao sa bathala; maaari silang magkatabi sa lilim ng isang punungkahoy.
Maaaring patulong sa kanila ang isang nilikhang nasa kagipitan, at ang mga ito
naman, kung sadyang taimtim sa loob ang paghiling, ay hindi nagmamaramot. Kung
ang pastol ay humihihip ng subing o plauta habang siya’y nagpapalipas ng
maligayang sandali sa piling ng mga binabantayang hayop, sa kaginsa-ginsa’y
susulpot nalamang sa kanyang harap ang isang nimpang lipos ng alindog upang
makinig at makihati sa kaligayahan.
Naging ugali na ni Maria, sa araw-araw halos, ang lumuwas sa bayan at
mamili sa talipapa. Kaparis ng ibang babae, siya’y nakasuot ng sutlang kung
minsa’y may burdang bulaklak at malalapad ang guhit na siyang kinaugalian nang
panahong yaon. Ang kanyang maitim at malagong buhok na kung ilugay ay abot
hanggang sakong ay may pahiyas na sariwang bulaklak-suha. Sa kanyang dibdib ay
nakayakap ang mabangong kuwintas ng ilang-ilang. Magiliw siyang mangusap at
lipos ng galang. Mahinhing kumilos na wari bang nahihiya. Bakit ang hawas
niyang mukha’y salamin ng kagandahan. Bakit ang kanyang mga mata’y sakdal nang
aamo. Maging ang kanyang kapwa babae’y naakit bumati sa kanya. Ang mga maginoo,
sa kanya’y nagyuyuko ng ulo.
Si Maria’y laging may kasamang dalawang ita sa kanyang pamimili. Ang mga
nasabing utusan ay hindi lumalayo sa likod ng kanilang panginoon. Sa kanilang
dalang buslo ay maliwanag na mapapansin ang mga luyang kulay-ginto na
pinamamalit ni Maria. Nang panahong yao’y walang kuwartang katulad ngayon na
ating ibinibili ng kailangan. Noon, sa halip na bili ay palitan ang palakad ng
bawa’t tao. Doon nga sa talipapa nagtutungo ang may kailangan. Sari-saring
bagay ang matatagpuan doon. Mga pinatuyong balat ng hayop na may magagandang
balahibo. Mga banig na yari sa buli’t sa pandang may kulay salit-salit. Mga
sutlang habi na may malalapad na guhit ay may patak-patak. At kung anu-ano pang
kagamitan sa loob ng bahay ang paninda roon.
May tanging araw na tinatawag nilang pagpapalitan. Sa araw na yaon lumuluwas
sa bayan ang maraming tao upang makipamalit. Palibhasa’y hindi luyang talaga
ang ipinamamalit ni Maria, kundi tunay na luyang ginto, kung kaya marami ang
nagbibili sa kanya ng iba’t ibang lako. Nagkataon namang sa araw na yao’y
namamalit si Gat Dula. Bukod sa kanyang ilang kawal na lingkod na kasama’y may
kasama pa siyang mga dugong-mahal. Si Gat Dula ay taga-Bai, kaya sa kanilang
pagtungo sa bayan ng Makiling ay kinailangan nilang gumamit ng malaking bangka.
May kalayuan ang agwat ng dalawang bayang nabanggit. Kaya kung sa mga kangga
sila sasakay na hila ng mga kalabaw ay tatanghaliin sila ng pagdating.
Nawiwili ang lahat sa pagpapalitan ng kanilang dala-dalahan. Kasingkapal
ng mga paninda ang tao sa talipapa. Karaniwan nang dayuhin ang tanging araw ng
pamamalitang ukol sa bawat pook. Kaya bukod sa mga sadyang tubo sa Makiling ay
may ibang mukhang mapapansin doong nangangalakal. Kabilang sa mga lipingmahal
na namamalit ay si Gat Dulang nagpapalipas lamang ng maligayang sandali sa
talipapa. Nagkataon namang nagkasabay ng padampot sina Maria at Gat Dula sa
kanilang binibiling balat ng hayop na may magagandang balahibo. Sa gayong
pagkakasabay ay nagkabunggo ang kanilang mga balikat, at nagkatama ang kanilang
mga mata. Gaanong pagtataka noon ang naghari. Lalo na nang sa di sinasadya’y
nahawakan ni Gat Dula ang malasutlang daliri ng dalaga. Sandali silang
nagkatinginan. Subalit sa taglay na kayumian ni Maria’y nagyuko ng ulo ang
makisig na Gat tanda ng paggalang at paghingi ng paumanhin. Bago sila nagkalayo’y
isang mahiyaing ngiti ang naitugon ng lakambini sa mapakumbabang ‘patawad po’
ng binata.
Buhat noo’y naging malimit ang pagdalaw ni Gat Dula sa Makiling.
Subali’t mula rin noo’y hindi na niya napagmalas ang maalindog na katauhan ni
Maria. Hanggang noong makalipas ang ilang panahonng pamumulaklak ng suha, ay
saka lamang niya muling napalarang mamasdan sa dating talipapaang luwalhating
bumihag sa kanyang pihikang pag-ibig. Gaanong galak niya, at tuloy na ibulong
sa kanyang loob: “Ang tiniis kong hirap nang nagdaang mga araw, marahil ngayo’y
malulunasan na.” Banayad siyang lumapit kay Maria, at nagbigay-galang. Walang
kasintamis na ngiti ang isinagot naman sa kanya.
Buhat noo’y naging matalik na silang magkakilala hanggang sa nakaraan
ang ilang pagbibilog ng buwan. Sa isang tabi ng batis na umaaliw-iw sa loob ng
gubat ay nahiwatigan nilang sa ubod ng puso’y may tinitimpi silang pagmamahal.
Ito’y naramdaman nila nang magtamang matagal ang kanilang mga paningin, at
hindi maibuka ng kanilang labi ang binibigkas ng dibdib. Sa gayong lihim na
pag-iibigan ay nagkayakap ang dati’y magkalayong langit at lupa. Nguni’t ang
gayong pagsusuyuan, sa nilakadlakad ng mga araw ay hindi nalihim sa kaalaman ng
ama ni Maria.
Sabihin pa ang galit ni Gat Panahon; halos mayanig ang buong lawa nga
Bai. Gaanong damdamin ang nilasap ni Dayang Makiling, buhat nang matantong ang
bugtong na anak niya’y may kasuyong taga-lupa. Ang puso ng ina, palibhasa’y
kadluan ng awa, kung kaya di nakatiis na tanungin si Maria. Madali’t salita,
dahil sa malabis na pagmamahal ng magulang ay pinagbawalan ang kanilang anak.
Sapul noon, hindi na nakapanaog sa lupa si Maria. Pinutol ni Gat Panahon ang
pagtungu-tungo ni Maria sa talipapa. Binawi sa kanya ng nagmamalasakit na
magulang ang engkanto ng pagiging tunay na kinapal: yaon ang pinagmulan tuloy
ng pagkakahiwalay ng mga bathala at madlang tao.
Subalit kung umibig si Maria’y minsan lamang, at walang kasindakila.
Kung siya ma’y hindi na nakapapanaog sa lupa dahil sa wala na siyang
kapangyarihang makihalubilo sa madlang kinapal, sa alaala ni Gat Dula’y hindi
nagkukulang ang kanyang pagdalaw. Naroong kung minsa’y pamalas siya sa
sandaling nag-iisa ang mabunying Gat, ngunit pag nilapitan nito upang yakapin
ay bigla siyang naglalaho. Naroong umawit siya nang lubhang matimyas kung
nangungulila si Gat Dula ngutnit pag hinanap nito kung saan nanggaling ang
tinig ay hindi naman malaman. Anupat ang lahat sa binta’y parang panaginip.
Walang kasingwagas naman ang pagmamahal ni Gat Dula kay Maria. Ang lahat ng
pook at nayong niyapakan ni Maria, maging ang tabing-batis na madalas nilang
pagtagpuan, ay hindi nakaliligtaang dalawin.
Nang panahong yao’y malimit ang pakikipagdigma ng mga bayan sa
kapwa-bayan. Di kataka-takang lusubin ni Lakan Bunto ang kaharian ng Bai na
sakop ni Gat Dula. Subali’t kung ilang kaharian na ang nakikipaghamok sa
matapang na Gat, maano man lamang na mapipilan siya o kaya’y masugatan. Ang
dahilan ay sapagkat siya’y tinangkilik ng engkanto ni Maria. Ang adhikaing
pag-ibig ng paraluman ay nagiging baluti at kalasag ng mabunying Gat. Marami na
siyang napasukong kaharian; marami na siyang napagtagumpayang tabak, ngunit ang
hindi lamang niya napasusuko’t napagwawagihan ay ang kamandag ng pangungulila
sa pag-ibig. Yaon ang dahilan ng kanyang pagkakasakit, hanggang sa siya’y
naputulan ng hininga.
Ang sabi ng alamat, hinihiling ni Maria sa Bathalang Maykapal na ang
kaluluwa ng kanyang irog ay ibigay sa kanya. Noo’y yumao narin ang kanyang mga
magulang kaya’t sang-ayon sa sabi sina Maria at Gat Dula ang nag-uwi sa naiwang
kayamanan at lupain. Subali’t hindi nalilimot ni Maria ang pagkamasintahin ng
kanyang inang si Dayang Makiling sa lahat ng nasasakupan. Ang pag kamahabagin
ni Dayang ay minana ni Maria sa kanyang puso. Sa bawat bakuran ng bahay ng
kanyang mga sakop, gaya rin nang dating ginagawa ng kanyang yumaong ina, ay
ibinubudbud niya ang mga luyang ginto. Ang sinumang ikakasal sa walang magamit
na magarang kasuutan ay hinahandugan niya. Ang isang mag-anak na maghahanda,
ngunit walang magamit na kasangkapan ay kanyang pinahihiram. Ang lahat nang
daing at kahilingan ng kanyang mga sakop ay tinutugon niya ng mapagpalang
kandili.
Ngunit ang gayong malimit na pagpapahiram ay madalas magbunga ng
di-mabuti. Ang karamihan sa tinatangkilik ni Maria’y di-marunong tumingin ng
utang na loob. Hanggang sa wakas ay nakaisip ang ibang mag-imbot sa di nila
pag-aari. Ang mga kasangkapang ipinahiram sa kanila ni Maria, palibhasa’y
pawang ginto, kung kaya tikis nilang hindi ibinabalik. Bakit ang sama’y hindi
lamang inaaangkin yaon ng iba, kundi ipinagpapalit pa sa mataas na halaga sa
mga taga-ibang bayan. Sa gayon nang gayo’y nayamot si Maria. Tuloy nawika sa
sariling, “nag-iba na ang panahon.”
Kaya pati pahintulot na iginawad niya upang malayang makapanguha ang
sinuman ng madlang bungang kahoy sa gubat ay kanyang binawi. Dahil sa
pagmamalupit ng tao sa hayop ay ipinagbawal din niya ang pangangaso, ang
paninilo ng mga manok-labuyo, at pamamana ng mga ibon. Kung ang kanyang utos ay
sinusuway ng sinuman, ang ginagawa ni Maria’y pinagdidilim ang panahon at
pinabubuho ang malakas na ulan; pinagugulong niya ng malalaking tipak na bato
sa bundok, hinahagkis niya ng baliti ang pinawalang mababangis na kalabaw at
nang manugis at lumikha ng matinding kidlat. Ang mga yao’y panakot lamang naman
ni Maria upang ang mga mangangasong gumagambalang malabis sa katahimikan ng
sakop niyang kagubatan ay magsilayo at umalis.
Aral
- Iwasan ang pagiging makasarili.
- Ibalik ang mga bagay na ipinahiram lamang sa iyo.
- Sumunod sa mga batas upang hindi maparusahan.
- Ang pagiging matulungin sa kapwa ay hindi masama. Ngunit dapat alam mo kung kaylan dapat maghinay-hinay at tumigil sa pagtulong kung ang tinutulungan ay umaabuso na.
- Huwag laging umasa sa kapwa. Matutong magbanat ng buto upang umunlad at umasenso.
Post a Comment